Temizlik Bağımlılığı: Artan Bir Sorun
Günümüzde temizlik bağımlılığının giderek yaygınlaştığını belirten Prof. Dr. Gül Eryılmaz, “Bağımlılıklar, yaşam şartlarındaki değişim ve bireylerin psikolojik durumlarındaki dalgalanmalar gibi birçok farklı nedene bağlı olarak artış göstermektedir” ifadelerini kullandı.
Sadece Temizlik Yaptığında Kendini İyi Hissediyor
Temizlik bağımlılığı, alkol veya sigara gibi diğer bağımlılıklardan farksızdır. Prof. Dr. Eryılmaz, temizlik bağımlılığının, bireyin temizlik yapmadan duramaması ve temizlik yapmadığında içsel huzursuzluk, keyifsizlik ve haz alamama gibi sıkıntılar yaşamasıyla karakterize olduğunu vurguladı. “Kişi, yalnızca temizlik yaptığında kendini iyi hisseder ve bu durumdan haz alır. Temizlik bağımlılığı, zamanla bireyin yaşamının her alanına sızarak artan bir döngü haline gelmektedir. Gittiği her yerde iç sıkıntısı ve temizlik yapma isteği duymaktadır. Bu durum, tıpkı sigara içmek veya alkol almak gibi kişiye geçici bir haz sunmaktadır. Ancak bu hazdan sonra, kısa bir süre bekleyip tekrar temizlik yapma gereksinimi doğar,” diye ekledi.
Bağımlılık Döngüsü ve Temizlik Bağımlılığı
Diğer bağımlılıklardaki döngülerin temizlik bağımlılığında da yaşandığını belirten Eryılmaz, bağımlılığın bir beyin hastalığı olduğunu ifade etti. “Madde alımından sonra bir haz dönemi yaşanır, ardından bir bekleme süreci gelir ve tekrar madde alma gereksinimi doğar. Bu bağımlılık döngüsü olarak adlandırılabilir. Her bağımlılıkta olduğu gibi, temizlik bağımlılığında da kişinin bağımlılık yapıcı davranışını sürdürmek için bahaneler geliştirdiğini görüyoruz. Bağımlılık, beyindeki kimyasal dengesizliklerle doğrudan ilişkilidir. Nasıl ki tiroid hastalığı, tiroid bezinin bozulmasıyla ilgilidir; bağımlılık da beyin işlevselliğiyle alakalı bir sorundur,” şeklinde konuştu.
Temizlik Bağımlılığında Haz ve Keyif Karıştırılıyor
Temizlik bağımlılığında, bireyin beyninin sürekli olarak temizlik düşüncesiyle meşgul olduğunu belirten Eryılmaz, “Temizlik yapma isteği geldiğinde, temizlik yapıldığında bireyde kısa süreli bir rahatlama ortaya çıkmaktadır. Bu durum, alkol veya uyuşturucu madde alımından sonra yaşanan haz ile benzerlik göstermektedir. Ancak bu haz uzun süreli olmayıp, bireyi tekrar temizlik yapmaya yönlendiren bir döngü oluşturmaktadır,” dedi.
Genç Yaşlarda Ortaya Çıkıyor
Temizlik bağımlılığının genellikle genç yaşlarda başladığını ifade eden Eryılmaz, “Son çalışmalar, bu bağımlılığın ergenlik döneminde ortaya çıktığını göstermektedir. Temizlik bağımlılığının görülme sıklığı %1-4 arasında değişmektedir. Psikiyatrik hastalıklar açısından önemli bir grup oluşturmaktadır,” şeklinde açıkladı.
Temizlik Bağımlılığı Hayatı Olumsuz Etkiliyor
Pandemi döneminin temizlik bağımlılığını olumsuz etkilediğine dikkat çeken Eryılmaz, “Bu bağımlılık, genellikle psikolojik olarak sağlıklı olmayan dönemlerde ortaya çıkar. Temizlik bağımlılığı, yakın kaybı, cinsel travmalar ve yoğun stres gibi durumların ardından gelişebilir. Başlangıçta temizlik alışkanlığı, yavaş bir şekilde başlarken, zamanla bu davranışın arttığını ve kişinin evden çıkamaz hale geldiğini görüyoruz,” dedi. Ayrıca, “Bir hastam, sabah 8’de işe gidebilmek için gece 3’te kalkıyordu; önce buzdolabını temizliyor, ardından işe gidiyordu ve işte verim alamıyordu,” şeklinde örnek verdi.
Aile Hastalığı Olarak Temizlik Bağımlılığı
Temizlik bağımlılığının sadece bireyi değil, ailesini ve çevresini de etkilediğini belirten Eryılmaz, “Ebeveynler, çocuklarıyla olan iletişimlerinde zorluklar yaşarlar. Kısaca, temizlik bağımlılığı bir aile hastalığıdır. Bağımlılık, bireyde başlayıp tüm aileyi etkileyen bir durumdur. Aile üyeleri, başlangıçta iyi niyetle yardım etme çabası içinde olsalar da, zamanla öfke ve yalnızlık hissine kapılabilirler,” dedi.
Temizlik Bağımlılığı Öğrenilen Bir Davranış
Temizlik bağımlılığının gençlik döneminde ortaya çıkmasının yanı sıra, çocukluk dönemindeki öğrenimlerin de önemli bir rol oynadığını vurgulayan Eryılmaz, “Eğer ebeveynler temizlik konusuna aşırı önem veriyorsa, çocuklar bu davranışları bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde öğrenirler. Temizlik, sağlıklı bir yaşamın parçası olarak algılandığında, çocuklar bu davranışa değer vermeye başlarlar,” şeklinde belirtti.
Rekabetçi Ortamların Etkisi
Günümüzdeki yoğun rekabet ortamının temizlik bağımlılığını tetikleyebileceğini ifade eden Eryılmaz, “Başarı odaklı bir eğitim sisteminin yanı sıra, çocuklar arasında zorbalık gibi olumsuz durumlar da yaşanıyor. Bu gibi travmatik deneyimler, bireylerin temizlik yapma isteğini artırabilir ve temizlik, zihinsel bir rahatlama aracı olarak görülmeye başlanabilir,” dedi.
Kabul Ettirmeye Çalışmak Yanlış
Temizlik bağımlılığının ‘zihnin yanlış kodladığı bir temizlik’ olduğuna dikkat çeken Eryılmaz, “Bu temizlik, gerçeklikten uzak bir hayal dünyasıdır. Bu nedenle, bireyi ikna etmenin pek faydası olmayacaktır. Kişinin mutlaka profesyonel bir yardım alması gerekmektedir,” diye belirtti.
Bağımlılık Tedavisinin Temel Unsurları
Bağımlılık tedavisinin üç temel ayağını sıralayan Eryılmaz, “Birinci ayak, hastalığın biyolojik değerlendirmesidir. İkinci ayak, etkili bir psikoterapinin uygulanmasıdır. Üçüncü ayak, bireyin iyi olduğu dönemlerin takip edilmesi ve tedavi sürecinin birkaç yıla yayılmasıdır,” dedi.
Ailelere Tavsiyeler
Prof. Dr. Gül Eryılmaz, ailelere şu tavsiyelerde bulundu: “Aileler, özellikle ergenlerde temizlik ile ilgili bir durum olduğunda mutlaka yardım alsınlar ve bu konuyu önemsetsinler. Temizlik bağımlılığı önemsenmediği takdirde, başka bağımlılıklara kapı açabilir. Anksiyete ve takıntılar da başka bağımlılıklara neden olabilir. Bu nedenle dikkatli olmak büyük önem taşıyor.”
