ABONE OL
Lenfatik Sistem Nedir?
Lenfatik sistem, vücudumuzda proteinden zengin bir sıvı olan lenf sıvısının dolaşımını sağlayan karmaşık bir ağdır. Bu sistem, bakterileri, virüsleri ve atık ürünleri toplar ve lenfatik damarlar aracılığıyla belirli bölgelerde bulunan lenf düğümlerine taşır. Burada, ‘lenfosit’ adı verilen, enfeksiyonla savaşan hücreler tarafından filtrelenir ve zararlı maddeler vücuttan uzaklaştırılır.
Lenfödem Nedenleri:
Lenfödem, lenf damarlarının kol veya bacaklardaki drenaj işlevini yeterince yerine getirememesi sonucu ortaya çıkar. Bu durum, sistemin kendisinden kaynaklanan (primer) veya başka hastalıklar/durumlar ile ilişkili (sekonder) olabilir. Sekonder lenfödem, daha yaygın olarak görülmektedir. Sekonder lenfödemin başlıca nedenleri şunlardır:
- Cerrahi: Lenf düğümleri ve lenf damarlarının çıkarılması, lenfödem gelişimine yol açabilir. Örneğin, göğüs kanseri ameliyatlarında (mastektomi) tümör yayılımını engellemek amacıyla koltuk altındaki lenf bezleri çıkarılabilir. Bu işlem sonrası, hastaların %10-15’inde kolda lenfödem gelişir. Prostat kanseri ameliyatlarında da benzer şekilde, kasıkta yer alan lenf düğümlerinin çıkarılması bacakta lenfödem oluşumuna neden olabilir.
- Kanserde Radyasyon Tedavisi: Radyoterapi, lenf düğümlerinde veya damarlarında enflamasyona ve nedbeleşmeye yol açarak lenfatik kanalların tıkanmasına neden olabilir.
- Tümörler: Tümör veya kanser hücrelerinin lenfatik kanalları tıkaması, lenfödem oluşumuna yol açabilir.
- Sellülit ve Diğer Cilt Enfeksiyonları: Lenf düğümlerinin enfeksiyonu veya parazitler, lenf sıvısının akışını kısıtlayabilir. Ayak tırnaklarındaki bozukluklar (örneğin, tırnak batması) veya parmaklar arasındaki enfeksiyonlar (örneğin, mantar) önce lenfanjit/sellulit enfeksiyonuna, ardından da lenfödem gelişimine neden olabilir.
Primer Lenfödem Nedenleri:
Primer lenfödem, nadir ve kalıtsal bir durumdur; vücuttaki lenf damarlarının oluşumundaki kusurlardan kaynaklanır. Bu duruma örnekler şunlardır:
- Milroy Hastalığı: Doğumsal lenfödem olarak bilinen bu durum, lenf düğümlerinin anormal gelişimi ile karakterizedir ve bebeklik döneminde kendini gösterir.
- Meige Hastalığı: Bu tür lenfödem, puberte döneminde, hamilelikte veya 35 yaşına kadar herhangi bir dönemde ortaya çıkabilir.
- Geç Başlangıçlı Lenfödem: Çok nadir görülen bu durum genellikle 35 yaşından sonra saptanır.
Lenfödem Belirtileri:
- Kol veya bacakta kısmen veya tamamen şişlik (genellikle parmakları da kapsar),
- Uzuvda ağırlık veya gerginlik hissi,
- Hareket kısıtlılığı,
- Ağrı veya konfor bozukluğu,
- Tekrarlayan enfeksiyonlar,
- Ciltte sertleşme ve kalınlaşma (fibröz doku oluşumu).
Risk Faktörleri:
- İleri yaş,
- Aşırı kilo ve obezite,
- Romatoid veya psöriatik artrit hastalıkları.
Doğurabileceği Sorunlar:
Lenfödem, kolda veya bacakta ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar arasında:
- Enfeksiyonlar: Lenfödem kaynaklı enfeksiyonlar, cildin ciddi bakteri enfeksiyonları (sellulit) ve lenf damarlarının enfeksiyonu (lenfanjit) olarak görülebilir. Kol veya bacaktaki en küçük bir cilt bütünlüğü bozulması, enfeksiyon için bir giriş noktası oluşturabilir.
- Lenfanjiosarkoma: Tedavi edilmemiş, ileri dönem lenfödem kaynaklı nadir bir yumuşak doku kanseri türüdür. Olası belirtileri arasında ciltte mavi-kırmızı veya mor lekelenmeler bulunmaktadır.
Önlemler:
- Koruma: Lenfödem bulunan kol veya bacağı yaralanmalardan korumak önemlidir. Keskin cisimlerden uzak durulmalı; elektrikli traş makineleri kullanılmalı; bahçe veya mutfak işlerinde koruyucu eldiven giyilmelidir.
- İstirahat: Kanser tedavisi sonrası hafif egzersizler ve germe hareketleri yararlı olabilir. Ancak, cerrahi tedavi veya radyoterapi sonrasında aşırı aktiviteden kaçınılmalıdır.
- Isıdan Kaçınma: Gelişmiş veya gelişmekte olan lenfödemli bölgelere buz ya da aşırı sıcak uygulamaktan kaçınılmalıdır.
- Yükseğe Kaldırma: Lenfödemden etkilenen kol veya bacak kalp seviyesinin üzerine kaldırılmalıdır.
- Dar Giysilerden Kaçınma: Sıkı giysiler ve tansiyon aletleri gibi malzemelerden kaçınılmalıdır.
- Hijyen: Cilt ve tırnak bakımına büyük önem verilmelidir. Ciltteki değişiklikler veya kesikler düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Tanı Nasıl Konur?
Doktor, öncelikle muayene yapacak ve sağlık geçmişinizle ilgili sorular soracaktır. Ardından, aşağıda belirtilen testlerden biri veya birkaçı istenebilir:
- Doppler ultrasonografi,
- Bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI),
- Lenfosintigrafi.
Muayeneyi gerçekleştiren kalp damar cerrahı, şişkinliğin lenfödem mi yoksa cilt altı yağ dokusunun aşırı artışı ile karakterize olan ‘lipödem’ mi olduğunu ayırt edecektir. Özellikle, eğer şişlik bacakta ortaya çıkmışsa, asıl sorunun lenfatik sistemden değil, bacaklardaki varislerle kendini gösteren ‘venöz yetmezlik’ olup olmadığını belirleyecektir.
Tedavi:
Venöz yetmezlik ve lipödemin aksine, lenfödemin kesin bir tedavisi yoktur. Tedavi, şişlik ve ağrının kontrolüne odaklanmaktadır. Uygulanan tedavi yöntemleri arasında:
- Egzersiz: Hafif egzersizler, etkilenen uzuvdaki sıvı drenajını iyileştirmeye yardımcı olur.
- Bandaj Tedavisi: Elden kola doğru veya ayaktan kasık yönünde, basıncı azaltacak şekilde uygulanacak elastik bandajlar, lenfatik sıvının doğru yönde akışını destekler.
- Masaj: ‘Manuel lenf drenajı’ olarak bilinen özel masaj tekniği, lenfatik akımın gerçekleşmesine yardımcı olur. Bu masajın uzman kişiler tarafından uygulanması büyük önem taşır. Ciltte enfeksiyon, pıhtı veya kanser gibi aktif durumlar varsa, bu masajdan kaçınılmalıdır.
- Basınç Tedavisi: Kola veya bacağa yerleştirilen bir manşon, şişirilip söndürülerek lenfatik sistemin çalışmasına yardımcı olur.
- Basınçlı Çoraplar: Günümüzdeki kademeli basınçlı çoraplar, lenfödem tedavisinde bandaj tedavisi, masaj ve kompresyon tedavisi ile birlikte etkili bir şekilde kullanılmaktadır.
- Cerrahi: Çok nadir durumlarda ve özel merkezlerde uygulanan bir tedavi yöntemidir. Fazla dokuların çıkarılması veya lenf damarlarının venlere (toplardamarlara) ağızlaştırılması gibi cerrahi müdahaleler yapılabilir.
